Մարդիկ և կենդանիները շրջակա միջավայրի մասին ամենաշատ տեղեկությունը ստանում են տեսողության միջոցով: Տեսողությունն օգնում է մարդուն տարբերել մարմինների ձևը, չափերը, գույնը, իմանալ` հեռու, թե՞ մոտիկ են գտնվում դրանք, շարժվում, թե՞ անշարժ են:
Տեսողությունն իրականացվում է տեսողական օրգանի՝ աչքի միջոցով: Մարդու աչքը շատ նուրբ և բարդ օրգան է և ունի նկարում պատկերված տեսքը:
Որևէ մարմնից լույսն ընկնելով աչքի մեջ՝ բեկվում է եղջերաթաղանթի, ակնաբյուրեղի ու ապակենման մարմնի կողմից և ընկնում ցանցաթաղանթի վրա: Ցանցաթաղանթի վրա առաջանում է առարկայի փոքրացած, իրական, շրջված պատկերը:
Ցանցաթաղանթում առաջացած գրգիռը հաղորդում է գլխուղեղին, և առաջանում է տեսողական զգացողություն:
Աչքի ծիածանաթաղանթի կենտրոնում կա կլոր անցք` բիբը: Փոփոխելով բիբի բացվածքը` աչքը կարգավորում է իր մեջ մտնող լույսի քանակը:
Արևոտ եղանակին բիբն ունի մոտավորապես 1 մմ տրամագիծ, իսկ մթության մեջ նրա տրամագիծը հասնում է մինչև 1 սմ-ի:
Ուշադրություն
Աչքն ունի հիանալի հատկություն՝ հարմարում (ակոմոդացիա):
Ակնաբյուրեղի չափը փոխելով` աչքը կարողանում է տեսնել ինչպես հեռու, այնպես էլ` մոտ գտնվող առարկաները:
Նորմալ աչքի համար լավագույն տեսողության հեռավորությունը մոտ 25 սմ է: Այդ հեռավորության վրա մենք առարկան տեսնում ենք առանց աչքը լարելու: Ավելի փոքր հեռավորությունների վրա աչքն էապես լարվում է:
Գլխուղեղը «մշակում է» ցանցաթաղանթի վրա շրջված տեսքով ստացված պատկերներն այնպես, որ մենք դրանք տեսնում ենք ուղիղ դիրքով։
Տեսողության հիգիենա
Աչքը կարևորագույն օրգան է, որն առողջ պահելու համար անհրաժեշտ է պահպանել տեսողության հիգիենայի հետևյալ պարզագույն կանոնները.
● Անհրաժեշտ է տեսողության լարում պահանջող աշխատանքը պարբերաբար ընդհատել և հանգստացնել աչքերը
● Չպետք է երկար հեռուստացույց դիտել կամ աշխատել համակարգչով
● Պետք է գրել և կարդալ լավ լուսավորվածության պայմաններում: Չափից ավելի պայծառ կամ աղոտ լույսը կարող է վնասել աչքերը
● Չի կարելի գրել կամ կարդալ չափից ավելի կռանալով գրքի կամ տետրի վրա: Աչքից հեռավորությունը պետք է լինի 25 սմ
● Գրելիս լույսը պետք է ընկնի այնպես, որպեսզի ձեռքը ստվեր չգցի աշխատանքային մակերեսի վրա: Աջ ձեռքով գրելիս՝ ձախ կողմից, իսկ ձախ ձեռքով գրելիս՝ աջ կողմից:
● Չի կարելի կարդալ պառկած վիճակում կամ շարժվող տրանսպորտում
Ուշադրություն
Երեխաների մեծ մասը ծնվում է նորմալ տեսողությամբ: Սակայն ժամանակի ընթացքում տեսողության հիգիենայի կանոնները չպահպանելու պատճառով մարդկանց մեծ մասն ունենում է տեսողական խնդիրներ: Դրանցից առավել տարածվածներն են կարճատեսությունը և հեռատեսությունը:
Նորմալ աչքը չլարված վիճակում զուգահեռ ճառագայթները հավաքում է ցանցաթաղանթի վրա (նկար I):
Կարճատեսության դեպքում աչքի ակնաբյուրեղը զուգահեռ ճառագայթները հավաքում է ցանցաթաղանթի առջևում (նկար II):
Կարճատեսությունը շտկելու համար մարդիկ դնում են ցրող ոսպնյակներով ակնոց:
Հեռատեսության դեպքում աչքի ակնաբյուրեղը զուգահեռ ճառագայթները հավաքում է ցանցաթաղանթի հետևում (նկար III):
Հեռատեսության դեպքում մարդիկ դնում ենհավաքող ոսպնյակներով ակնոց:
Դասարանական աշխատանք
1.Ո՞րքան է նորմալ աչքի լավագույն տեսողության հեռավորությունը։
Նորմալ աչ,լքի համար լավագույն տեսողության հեռավորությունը մոտ 25 սմ է:
2.Թվարկե՛ք մարդու աչքի մասերը և նշե՛ք դրանց նշանակությունը։
Ահա խնդրեմ մասերը և նրանց նշանակությունները։
3. Ձեզ հայտնի ի՞նչ եղանակով են կարճատեսությունը շտկում։
Կարճատեսությունը կարող են շտկել վիրահատությունների և ակնոցների միջոցով։
4.Ի՞նչ է պետք անել տեսողության արատները կանխելու համար։
Պետք է պահպանես աջքի հիգենայի կանոնները ահա և այդ կանոնները։
● Անհրաժեշտ է տեսողության լարում պահանջող աշխատանքը պարբերաբար ընդհատել և հանգստացնել աչքերը
● Չպետք է երկար հեռուստացույց դիտել կամ աշխատել համակարգչով
● Պետք է գրել և կարդալ լավ լուսավորվածության պայմաններում: Չափից ավելի պայծառ կամ աղոտ լույսը կարող է վնասել աչքերը
● Չի կարելի գրել կամ կարդալ չափից ավելի կռանալով գրքի կամ տետրի վրա: Աչքից հեռավորությունը պետք է լինի 25 սմ
● Գրելիս լույսը պետք է ընկնի այնպես, որպեսզի ձեռքը ստվեր չգցի աշխատանքային մակերեսի վրա: Աջ ձեռքով գրելիս՝ ձախ կողմից, իսկ ձախ ձեռքով գրելիս՝ աջ կողմից:
● Չի կարելի կարդալ պառկած վիճակում կամ շարժվող տրանսպորտում։
О большом количестве денег у какого-либо человека.
У сельского предпринимателя Петухова денег куры не клюют.
Съел собаку
О человеке, хорошо знающем что-либо, о мастере своего дела.
Часовых дел мастер Рудольф Иванович — человек грамотный, он в своём деле собаку съел.
Темная лошадка
Так говорят про человека, о котором мало что известно и который имеет хорошие шансы стать лидером в какой-то области.
Не рассчитывай на Руслана — он, по заверению студентов, темная лошадка.
Не гони лошадей
Не торопись.
Не пускайся вскачь, не гони лошадей.
Тянуть кота за хвост
Так говорят о человеке, затягивающем выполнение дела или медлящего с ответом на заданный вопрос.
Кошкину это дело поручать нельзя — он начнёт тянуть кота за хвост.
Смотреть, как баран на новые ворота
Рассматривать что-то с глупым видом.
Он смотрел на добротную постройку, как баран на новые ворота.
Кошки скребут на душе
О состоянии тревожности, тоскливости, грусти.
Василия Тимофеевича успокоили, напоили ароматным чаем, он улыбнулся. Но на душе его скребли кошки.
Делать из мухи слона
Преувеличивать значение какого-либо события.
Тактика делать из мухи слона, как показывает опыт, не приведёт к хорошему результату.
Хоть волком вой
О сильном отчаянии и невозможности исправить плохую ситуацию.
Расстраивайся, не расстраивайся, хоть волком вой, а надо выбираться из этой ситуации.
Дразнить гусей
Вызывать гнев и раздражение, задираться перед врагами.
И нечего дразнить гусей!
Черная кошка пробежала
Так говорят о поссорившихся людях.
Что случилось с братьями Семёновыми? Словно черная кошка пробежала между ними.
Как кошка с собакой
О плохих, враждебных взаимоотношениях.
Супруги жили как кошка с собакой.
Как мышь на крупу (дуться)
Быть обиженным, недовольным чем-либо.
На лице Васильевой была нарисована обида. И что обижаться, дуться, как мышь на крупу?
На кривой козе не подъедешь
О человеке, к которому трудно найти подход.
Наладить отношения с представителем заказчика? Да к нему и на кривой козе не подъедешь!
На птичьих правах
То есть без законных оснований, неофициально.
Работник Рустам был хороший, ему доверяли. Но по документам он был на птичьих правах.
Метать бисер перед свиньями
Напрасно тратить усилия на людей, которые не смогут оценить эти усилия.
Вы хотите стать для них хорошими? Бесполезное дело. Хватит метать бисер перед свиньями!
Не в коня овес
Ироническое замечание о чем-то, что не идет человеку на пользу.
Калинина ест в три горла — да только не в коня овес.
Ежу понятно
О чем-то понятном и очевидном.
Зачем ты это растолковываешь, тратишь свои силы? Это же ежу понятно!
Когда рак на горе свистнет
О событии, которое произойдет неизвестно когда, в неопределенный момент времени или вообще никогда не произойдет. Известно, что раки свистеть не могут.
Когда увеличат выплаты? Когда рак на горе свистнет.
Играть в кошки-мышки
Так говорят о том, кто прячется от кого-то, или пытается кого-то перехитрить.
Раисе Романовне спокойно не живётся — мутит воду, играет в кошки-мышки.
Погнаться за двумя зайцами
О ситуации, когда человек пытается делать несколько дел одновременно и, в результате, не может закончить ни одно из них.
Касьян любит делать несколько дел одновременно, но к нему не применимо выражение «погонишься за двумя зайцами и ни одного не поймаешь».
Не пришей кобыле хвост
Грубый, неодобрительный отзыв о чем-то, совершенно ненужно, неподходящем.
Это сейчас я звезда, а тогда-то что? Пришей кобыле хвост.
Медвежий угол
Глухое, отдаленное место.
Это место под строительство домов для многодетных семей не годится — медвежий угол.
С высоты птичьего полета
То есть с большой высоты, с места, откуда открывается хороший обзор.
С высоты птичьего полета город казался игрушечным.
Свинью подложить
Устроить кому-либо неприятность, напакостить.
Ирина любила подложить свинью, и даже получала от этого удовольствие.
Վարչական և ռազմական բարեփոխումները։ Իր նորահռչակ թագավորությունը հզորացնելու նպատակով Արտաշես 1-ը մեծ բարեփոխումներ կատարեց: Նա հայկական բանակը բաժանեց 4 սահմանակալ զորավարությունների` ըստ աշխարհի 4 կողմերի։
Վարչական բարեփոխմամբ Մեծ Հայքի տարածքը բաժանվեց 120 գավառների:
Արքան կարգավորեց երկրի կառավարման համակարգը: Պետության կարևորագույն պաշտոններում Արտաշես 1-ը նշանակեց իր մերձավորներին: Ավագ որդի Արտավազդին նա նշանակեց սպարապետ և արևելյան զորավարության ղեկավար: Արևմտյան զորավարությունը տվեց մյուս որդի Տիրանին, հյուսիսայինը` Զարեհ անունով որդուն, հարավայինը` իր դայակ Սմբատ Բագրատունուն: Հազարապետության պաշտոնում նշանակվեցարքայորդի Վրույրը, որին պատմահայրՄովսես Խորենացին հիշատակում է որպես «այրիմաստունևբանաստեղծ»: Մյուս որդուն` Մաժանին, արքան դարձրեց քրմապետ:
Արտաշես 1-ի մյուս բարեփոխումները: Երկրում սրվել էին հարաբերությունները համայնական գյուղացիների և մասնավոր հողատերերի միջև: Վերջիններս բռնազավթում էին համայնականների հողերը: Այդպես շարունակվելու դեպքում գյուղացին այլևս ի վիճակի չէր լինի հարկեր վճարելու և զինվոր տալու պետությանը: Արտաշեսն արգելեց գյուղացու հողակտորների զավթումը: Նա սահմանաբաժան քարեր տեղադրել տվեց համայնական և մասնավոր հողերի միջև: Այդ սահմանաքարերի վրա պահպանվել են արամեատառ արձանագրություններ, որոնցում արքան ներկայանում է Երվանդական տոհմանունով: Այդպես Արտաշեսը հավաստում էր, որ ինքը ևս սերում է Հայկազունի Երվանդականներից:
Արտաշես 1-ի օրոք մեծ զարգացում ապրեց երկրի տնտեսությունը: Մովսես Խորենացու բնորոշմամբ` «նրա օրոք Հայոց աշխարհում ոչ մի անմշակ հող չէր մնացել»:
Արտաշես 1-ը ամրապնդեց թագավորական նախնիների պաշտամունքը, որը Հայաստանում առկա էր դեռևս Վանի թագավորության շրջանից: Արտաշատում կառուցվեց մայր դիցուհի Անահիտի տաճարը, որտեղ կանգնեցվեցին Արտաշեսի նախնիների արձանները:
Արտաշեսը ճշգրտեց օրացույցը, բարեփոխեց տոմարը, լճերի և գետերի վրա հաստատեց նավարկություն, կատարեց շատ այլ բարենորոգումներ:
Արտաշատ մայրաքաղաքի հիմնադրումը: Երկրի կյանքում կարևոր իրադարձություն էր նոր մայրաքաղաքի` Արտաշատի հիմնադրումը Ք.ա. 185 թ.: Պատմագիր Պլուտարքոսի հաղորդմամբ` մայրաքաղաքի տեղն ընտրել և թագավորի առաջարկով քաղաքի հատակագիծը կազմել է Կարթագենի նշանավոր զորավար Հաննիբալը: Նա, հալածվելով Հռոմից, ժամանակավոր ապաստան էր գտել Հայաստանում: Դրանից ելնելով` հռոմեական պատմագրության մեջ Արտաշատը հիշատակվում է որպես «Հայկական Կարթագեն»:
Կառուցվեցին ճոխ ապարանքներ, տաճարներ, թատրոն և այլ շինություններ: Արտաշատը դարձավ ժամանակի խոշորագույն քաղաքներից մեկն աշխարհում: Նրան մեծարել են Մեծ, Բարեպաշտ և Աշխարհակալ պատվանուններով: Սիրելի արքային են նվիրված «Երվանդ և Արտաշես», «Արտաշես և Սաթենիկ», «Արտաշես և Արտավազդ» ասքերը: Ըստ Մովսես Խորենացու հաղորդման` նրա հուղարկավորության ժամանակ սգում էր ամբողջ հայ ժողովուրդը:
1. Փակագծերում տրված գոյականները գրի՛ր պահանջվող ձևով (հոլովով):
Մարդիկ վաղուց են (միջոցներ) փնտրում վատ (տեսողություն) տեսողությունը լավացնելու համար: Վերջապես հայտնագործվեց ակնոցը՝ (ապակի) ապակուց պատրաստված առաջին օպտիկական (գործիք) գործիքը: Ժամանակակից (ակնոց) ակնոցը երկար ու դժվարին ճանապարհ է անցել, թեև հիմա մեզ թվում է, թե հնարավոր չէ պատկերացնել (տեսողություն) տեսողությունը լավացնելու ավելի հասարակ գործիք: (Ակնոց) Ակնոցի նման մի բան հնարել էին դեռևս Հին (Հռոմ) Հռոմում: Հայտնի է, որ (գլադիատորներ) գլադիատորների կռվի սիրահար Ներոն կայսրը կարճատես էր: (Կրկես) Կրկեսում տեղի ունեցող ամեն ինչը լավ տեսնելու համար նա օգտվում էր թափանցիկ (զմրուխտ) զմրուխտից պատրաստված մեծ (ոսպնյակ) ոսպնյակից:
2. Բառակապակցություններ կազմի՛ր՝ հարցում արտահայտող բառը գոյականներով փոխարինելով:
Պատել ինչո՞վ: Պատել մեղրով։
Շրջապատել ինչո՞վ: Շրջապատել կոնով։
Զբաղվել ումո՞վ: Զբաղվել գողով։
Զբաղվել ինչո՞վ: Զբաղվել երգով։
3. Բառակապակցություններ կազմի՛ր՝հարցում արտահայտող բառը գոյականներով փոխարինելով:
